Η Εθνική στρατηγική ασφάλειας των ΗΠΑ και ο νέος παγκόσμιος διπολισμός

Γράφει ο Χρ. Γκουγκουρέλας

Πολλοί είναι αυτοί που ρωτούν αγωνιωδώς πού βρισκόμαστε σήμερα ως προς τις παγκόσμιες εξελίξεις. ‘‘Είμαστε στο σημείο καμπής (inflection point) και εν μέσω μιας θεμελιώδους συζήτησης για το μέλλον του Κόσμου μας’’, μας απαντά εμφατικά η νέα στρατηγική εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ (Interim national security strategic guidance https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2021/03/NSC-1v2.pdf), όπως αυτή επαναχαράσσεται υπό τη προσέγγιση και πολιτική στοχοθεσία του Προέδρου Biden.

Μετά, λοιπόν, έναν sui generis διεθνή απομονωτισμό κατά την περίοδο Trump, η Αμερική επανακαλεί τους συμμάχους της σε πανστρατιά για την παγκόσμια πρυτάνευση των αξιών του Δυτικού Κόσμου. Σε ένα πολιτικά όλο και πιο ζέον παγκόσμιο τοπίο, με κοινωνικές ανατροπές, τεχνολογικές αναβαθμίσεις, ψηφιακές απειλές, υγειονομικές κρίσεις και εξάρσεις των εθνικισμών και των θρησκευτικών εξτρεμισμών, η αμερικανική ηγεσία επανατοποθετείται και αναγνωρίζει τις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου και την αποσταθεροποιητική δυναμική που ενισχύουν η πανδημία, η κλιματική αλλαγή, η υπεραφθονία των πυρηνικών όπλων και η διαχείριση της 4ης βιομηχανικής επανάστασης.

Διαβάζοντας τη στρατηγική Biden, είναι ολοφάνερο ότι η Αμερική προβληματιζόμενη για το μέλλον του Κόσμου, θέτει την προάσπιση της επί Γης Δημοκρατίας, δηλαδή της ιδεατής βάσης της πολιτειακής οργάνωσης και του βάθρου επί του οποίου σταθεροποιείται η κοινωνική τάξη και ειρήνη και αναπτύσσεται η ελεύθερη οικονομία, ως θεμελιώδες πρόταγμα της διεθνούς παρουσίας και ευρύτερης οραματικής στόχευσής της. Και παράλληλα, ‘‘κηρύσσει τον πόλεμο’’ στον απολυταρχισμό και τα αυταρχικά καθεστώτα, προμηνύοντας πανταχόθι ότι η ενάσκηση της πολιτικής της σε παγκόσμιο επίπεδο θα έχει ως κριτήριο και θα αποσκοπεί (εκ νέου) στην πραγμάτωση του δημοκρατικού ιδεώδους και της φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, είναι ρητή η πρόθεσή της και δεδηλωμένη, δια στόματος Biden, η βούλησή της για επανάμιξή της στις παγκόσμιες υποθέσεις. Η Αμερική είναι ξανά εδώ, ενεργό μέλος της παγκόσμιας θεσμικής πολυμέρειας (institutional multilateralism) και ξανά φίλια δύναμη απέναντι στους ανά τον Κόσμο συμμάχους της, πρωτοπόρος στις διεθνείς εξελίξεις και μοχλός στις διεθνείς συνεργασίες. Άλλωστε, η επανατοποθέτηση των ΗΠΑ στην πρωτοκαθεδρία των πλανητικών δυνάμεων είναι προϋπόθεση της εθνικής τους ασφάλειας και συνεπάγεται ευρεία ευημερία για όλους τους Αμερικανούς.

Ο Πρόεδρος Biden διαχέει με αδημονία το μήνυμα ότι η Αμερική δεν αντέχει άλλο να παραμείνει εκτός της ‘‘παγκόσμιας σκηνής’’. Και τούτο, διότι κάτι τέτοιο το θεωρεί ως διασαλευτικό γεγονός της παγκόσμιας τάξης που είχε δημιουργηθεί μετά τον Β’ παγκόσμιο Πόλεμο και ιδίως μετά την κατάρρευση των ολοκληρωτικών δομών και συμμαχιών που ‘‘παρήγαγε’’ το ιδεολογικο-πολιτειακό πρότυπο του υπαρκτού σοσιαλισμού, και το εκλαμβάνει ως ανασταλτικό παράγοντα στον κεντρικό στόχο της να επανέλθει εκεί που ονειρεύεται.

Η αμερικανική ηγεσία φαίνεται να αναγνωρίζει ότι σήμερα δεν είναι δυνατή η επιστροφή σε έναν Κόσμο, όπως τον γνωρίζαμε και τον είχαν διαμορφώσει και επιβάλλει οι Αμερικανοί παλιά. Οι συνθήκες έχουν μεταβληθεί πια ανεπιστρεπτί, είναι όμως σαφές ότι οι Αμερικανοί πιστεύουν αδιαπραγμάτευτα ότι τίποτε, ωστόσο, δεν μπορεί να διευθετηθεί ή πολύ περισσότερο αποφασιστεί στην οικουμενική γεωπολιτική και γεωοικονομική σκακιέρα χωρίς τις ΗΠΑ.

Με ιδεολογικό, λοιπόν, εφαλτήριο και συνάμα πολιτική προτεραιότητα την αποδόμηση των ανά τη Γη αυταρχικών δυνάμεων που διαβρώνουν το σύστημα της παγκόσμιας διακυβερνησιμότητας, καταπατώντας τα ανθρώπινα δικαιώματα και υποστέλλοντας την έννοια και την εφαρμογή του κράτους δικαίου, οι ΗΠΑ δηλώνουν ότι επανέρχονται και δη ακόμη πιο δυναμικά και αποφασιστικά στο παγκόσμιο προσκήνιο.

Υπ’ αυτό το πρίσμα, η στρατηγική Biden αποδίδει κομβική σημασία στη στρατιωτική ενίσχυση και διεύρυνση των επεμβατικών και επιχειρησιακών δυνατοτήτων των ΗΠΑ σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη οικονομική διείσδυσή τους σε κρίσιμες χώρες και κρίσιμους τομείς. Η νέα αμερικανική ηγεσία πρεσβεύει δε ότι η τεχνητή νοημοσύνη και η κβαντο-υπολογιστική μπορεί να ανατρέψουν τις οικονομικές και στρατιωτικές ισορροπίες στον Πλανήτη και έτσι παράλληλα με τις άνω προτεραιότητες χαρακτηρίζει το επιστημονικό και τεχνολογικό προβάδισμα των ΗΠΑ ως το ‘‘κλειδί’’ για την παγκόσμια ηγεμονία τους.

Πέραν όμως απ’ όλα τα παραπάνω στρατηγικά προτάγματα, το μέγιστο ενδιαφέρον της οπτικής Biden εντοπίζεται στον ρητό και ανενδοίαστο προσδιορισμό της Κίνας ως της μόνης χώρας στον Κόσμο που δυνητικά είναι ικανή, συνδυάζοντας την οικονομική, διπλωματική, στρατιωτική και τεχνολογική δύναμή της να θέσει προσκόμματα σε ένα ανοιχτό και σταθερό διεθνές σύστημα. Η Ρωσία αναγνωρίζεται κι αυτή ως ‘‘αποσταθεροποιητική δύναμη’’ αλλά κυρίως συνταυτίζεται με την Κίνα ως προς την πολιτειακή συγκρότηση και τις ιδεολογικές ροπές της. Αμφότερες, Κίνα και Ρωσία, υπό την προσέγγιση Biden, θεωρούνται ως δυνάμεις του πολιτικού ολοκληρωτισμού και πολέμιοι της Δημοκρατίας και δια τούτο, το σημαντικό πλέον είναι ότι οι Αμερικανοί θέτουν σαφώς ως παγκόσμιο στόχο τους την εκπαραθύρωση των ‘‘εχθρών της Δημοκρατίας’’ από κάθε πεδίο περιφερειακών συσχετισμών. Δια τούτο, με στόμφο προωθούν την επανασμίλευση και αναθέρμανση των συμμαχιών τους καθώς κατανοούν ότι σε ένα χαοτικό πολυπολικό στερέωμα δεν μπορούν να πετύχουν μόνοι τους.

Ο Biden, λοιπόν, απάντησε ήδη στο κεντρικό δίλημμα της διακυβέρνησής του. Γι’ αυτό το δίλημμα, έχω ήδη γράψει (ίδετε το άρθρο μου ‘‘Διλήμματα και προοπτικές για τον νέο Αμερικανό Πρόεδρο’’ https://olympiobima.gr/dilimmata-kai-prooptikes-gia-ton-neo-amerikano-proedro): ‘‘Το μέγα δίλημμα, λοιπόν, για τον νέο Αμερικάνο Πρόεδρο θα είναι η διαμόρφωση της αμερικάνικης στάσης απέναντι στην Κίνα: Θα είναι τούτη μια στάση που θα οδηγήσει σε ενισχυμένη επιθετικότητα και κλιμάκωση της αντιπαλότητας, διότι για τους Αμερικάνους η διατήρηση των σκήπτρων τους είναι αυτή που έχει απόλυτη σημασία, ή θα επιδιωχθεί από τη μεριά τους μια ευρύτερη συνεργασία στο όνομα ενός προοδευτικού οικουμενισμού, διότι οι Αμερικανοί δεν θα στοχεύουν πια στα ‘‘πρωτεία’’ αλλά στην ήπια ουδετεροποίηση του ρόλου τους;

Η πρώτη επιλογή, πάντως, συνεπάγεται κινήσεις στρατηγικού περικυκλωτισμού της Κίνας, οι οποίες σχετίζονται με την παντοειδή σύσφιξη και αναθέρμανση των σχέσεων με παραδοσιακούς συμμάχους των ΗΠΑ στην Άπω Ανατολή. Η Ιαπωνία σε τούτη την περίπτωση είναι ο προφανής στενότερος σύμμαχος’’.

Είναι απολύτως χαρακτηριστικό, συνεπώς, ότι οι Αμερικανοί για να καταστήσουν την Κίνα ‘‘λογοδοτούσα’’ (όπως λέει η στρατηγική Biden) στο παγκόσμιο σύστημα, προσπαθούν συστηματικά και μεθοδικά να ‘‘στήσουν’’ κοινό μέτωπο με την Αυστραλία, την Ιαπωνία και την Ινδία υπό το συνεργατικό ‘‘όχημα’’ πολύπλευρης συνεργασίας ‘‘QUAD’’ (https://time.com/5947674/quad-biden-china/). Παράλληλα, εμβαθύνοντας τους δεσμούς με την Ν. Κορέα, το Βιετνάμ και τη Σιγκαπούρη, με κυκλωτικές κινήσεις υφαίνουν έναν όλο και πιο περιοριστικό κλοιό γύρω από την ίδια την ανθρωπογεωγραφική μήτρα και πολιτισμική φύτρα της κινέζικης ύπαρξης.

Άλλωστε, η στρατηγική ασφαλείας του Biden ομιλεί ευθέως για στρατηγικό ανταγωνισμό (strategic competition) με την Κίνα και αποσαφηνίζει ως κεντρική πρόθεση των ΗΠΑ, έχοντας αυτές τη δυνατότητα να ορίζουν τα θέματα και τις προοπτικές της παγκόσμιας ατζέντας, την αποτροπή της κινεζικής βουλιμικής επιθετικότητας (deter the Chinese aggression). Οι Αμερικανοί διακηρύσσουν ανοιχτά ότι θα αντιπαρατεθούν στις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές της Κίνας, στον ρόλο της στις κάθε λογής εφοδιαστικές αλυσίδες, στις προσπάθειές της να κυριαρχήσει ‘‘ύπουλα’’ στον κυβερνοχώρο και στο εν γένει εγχείρημά της, κυρίως μέσω του ‘‘Δρόμου του Μεταξιού’’ (ΒRI) να καταστήσει τον Κόσμο ένα δικτυωτό πλέγμα εξυπηρέτησης των δικών της συμφερόντων. Γι’ αυτό και η ατζέντα τους απέναντί της είναι πλούσια και δηκτική: Η κατάσταση στο Χονγκ Κονγκ, ο επηρεασμός της Ταϊβάν, η καταπιεστική συμπεριφορά των Κινέζων στο Θιβέτ και απέναντι στη θρησκευτική μειονότητα των Ουϊγούρων, καθώς και οι διαφορές της Κίνας επί ζητημάτων θαλασσιών ζωνών στη νότια σινική θάλασσα θα αποτελέσουν νέες και εξαιρετικά εύφλεκτες εστίες τριβής ανάμεσα στις δύο δυνάμεις.

Τον κίνδυνο του άνω περικυκλωτισμού τους, πάντως, τον έχουν ήδη αναφέρει οι Κινέζοι στη δική τους αμυντική στρατηγική (China’s national defense in the new era http://www.xinhuanet.com/english/2019-07/24/c_138253389.htm). Και γι’ αυτό, προετοιμάζονται κι αυτοί για τις μελλοντικές προκλήσεις που τους αφορούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ενώ οι ετήσιες αμυντικές δαπάνες της Κίνας σταθερά από το 1995 έως το 2018 ανέρχονταν στο ποσό των 26,1 δισ. δολαρίων, το οποίο αντιστοιχούσε μόνο στο 2,4% των ετήσιων δαπανών στον τομέα της άμυνας σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2019, οι ετήσιες αμυντικές δαπάνες της Κίνας δεκαπλασιάστηκαν, φτάνοντας το ποσό των 266,5 δις. δολαρίων, το οποίο ισοδυναμούσε με το 14,2% των αμυντικών δαπανών σε παγκόσμια κλίμακα (https://chinapower.csis.org/arms-companies/).

Η μεγάλη γεωπολιτική παρενέργεια, ωστόσο, της στρατηγικής Biden, που υπολογίζουν με σκεπτικισμό έως και φοβούνται όλοι οι παίκτες της περιοχής του Ινδο-Ειρηνικού, όπου μετατοπίζεται το γεωπολιτικό ειδικό βάρος όλου του Πλανήτη πια, είναι μια πιθανή πολιτική και στρατιωτική σύμπραξη Κίνας και Ρωσίας, ως αντίδρασή τους στην από κοινού στοχοποίησή τους από τη νέα αμερικανική ηγεσία. ‘‘Κλειδί’’ σε μια τέτοια πιθανότητα είναι ένα γεγονός που δεν πρέπει να διαλάθει την προσοχή κανενός: Η Ρωσία προμήθευε και προμηθεύει το 75,5% των ολικών συστημάτων της Κίνας, από τα πολεμικά της άρματα μέχρι τα αεροπλάνα της.

Μελετώντας, λοιπόν, κανείς τη νέα στρατηγική οπτική των ΗΠΑ, αντιλαμβάνεται βαθιά ότι το άμεσο αποτέλεσμα της επανιδεολογικοποίησης απ’ αυτές ‘ ‘του τελικού σκοπού των ανθρώπινων κοινωνιών μέσα στον ρου της Ιστορίας’’ και της επανεργαλειοποίησης της πολιτικής ως μέσου επίτευξης του σκοπού αυτού σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, είναι πλέον, σε επίπεδο γεωστρατηγικής, η επάνοδος πια σε έναν Κόσμο με διαχωριστικές γραμμές, η είσπλευση σε ένα διεθνές περιβάλλον με αντίπαλα ‘‘στρατόπεδα’’ και η παγίωση ενός οικουμενικού γεωπολιτικού σκηνικού εξόχως πολωτικού και εξ’ ορισμού ασταθούς.

Υπ’ αυτή τη συλλογιστική, η στρατηγική ασφαλείας του Biden νομίζω ότι σηματοδοτεί το τέλος μιας φάσης της παγκόσμιας Ιστορίας και την έναρξη μιας καινούργιας. Στα μάτια μου, η προσφάτως ανακοινωθείσα στρατηγική Biden είναι ο ‘‘επικήδειος’’ του Κόσμου, όπως τον ζήσαμε από το 1989 μέχρι σήμερα, δηλαδή του Κόσμου της φαινομενικής νίκης του δυτικότροπου μοντέλου πολιτειακής συγκρότησης και οικονομικής λειτουργίας, που κλονίστηκε από την οικονομική κρίση των ετών 2008-2009 και τα μετέπειτα ωστικά μεταδοτικά κύματά της και απαξιώθηκε από πολλά κράτη της παγκόσμιας κοινότητας μετά την εκπομπή της αμερικανικής εσωστρέφειας και αντιφατικότητας κατά την περίοδο Trump. Παράλληλα όμως, η στρατηγική οπτική Biden είναι και ένα ‘‘μανιφέστο’’ για τον νέο ιστορικό κύκλο που ανοίγει. Η νέα εποχή θα έχει ξανά ‘‘στρατόπεδα’’ και έντονες αντιπαραθέσεις που σε ένα αρχικό τουλάχιστον στάδιο, απροσδιόριστου ,επί του παρόντος πάντως, χρονικού ορίζοντα, θα έχει αυξανόμενο ανταγωνισμό και πολωτική ένταση. Και δη πολωτική ένταση που μπορεί ακόμη να καταλήξει σε ευθεία απειλή κατά της παγκόσμιας ειρήνης, αν οι Αμερικανοί, που λένε ότι θα εξαντλούν πρώτα τη διπλωματία και δεν θα εμπλακούν σε παντοτινούς πολέμους (‘‘forever wars’’), δεν (θα) διστάσουν, υπό συγκεκριμένες περιστάσεις, να χρησιμοποιήσουν την απαράμιλλη στρατιωτική τους δύναμη. Προσδεθείτε λοιπόν…..

Κατερίνη, 2/4/2021

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ

ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW

LLM IN EUROPEAN LAW

Cer. LSE in Business, International

Relations and the political science